AMED – Projeya DSÎ ya 14 bendavan ku wekî "Projeyên wekî xewnê" pênase dike û li ser Çemê Dîcle yê Amedê dixe meriyetê, piştî bi dnawî bibe dê li pey xwe talankirinek mezin bîne û hevsengiya ekolojiyê serobin bike. Ger tedbîr neyê girtin dê li pey xwe kabûsekê ava bike.

Li ser axa Kurdistanê bi dehan bendav hatin avakirin û hêj tên avakirin. Her çend ekolojîst hişyar dikin ku bendavên tên avakirin zerarek mezin dide xweza û ekolojiyê jî avakirina bendavan didome. Midûriyeta Giştî ya Karên Avê ya Dewletê (DSİ) li ser çemê Dîcle ya sînorê Amedê plan kir ku di navbera 2003-2019'an de 14 bendavan têxe meriyetê. Ji van 14 bendavan, yek hat ket meriyetê. Înşaeta 5 bendavan didome. 8 bendav jî hêj projeya wan hatiye amadekirin, lê înşaeta wan nehatiye destpêkirin. Midûriyeta DSÎ got "Dê Amed bi bendavan îhya bibe." Lê ger ku ev proje û bendav tev têkevin meriyetê hemû cureyên giha, nebat û sewalên li der û dora Çemê Dîcle ya hawzeya Amedê dijîn dê tune bibin. Projeyên Santralên Hidroelektrikê (HES) ger ku têkevin meriyetê dê bi xwe re gelek warên çandî û dîrokî jî tune bikin. Ger ku 14 proje li ser Çemê Dicle têkevin meriyetê dê heta 50 salên din çem zuha bibe.

BENDAVÊN FARQÎNÊ

Yek ji projeyên ku DSÎ li ser Çemê Dîclê plan kir bendava Farqînê ye. Ev bendav ya herî mezin e. Li herêmê piştî bendava Ataturk bendava heri mezin e. Piştî wê dê bendavên Ambar, Başlar û Kuruçay têkevin meriyetê. Bendava Farqînê ku sala 2009'an de bi dawî bû, di destpêka sala 2012'an de ji bendavên Farqînê bendava Ambarê ji sedî 76’an, bendava Başlarê ji sedî 83, bendava Kuruçayê jî ji sedi 28 bi dawî bû. Piştî hemû bendav têkevin meriyetê dê 50 gund di bin avê de bimînin. Dîsa li gel gundan bi sedan cureyên nebat û sewalan tune dibin. Li gel Geliyê Godernê şikeftên Dîrokî jî di bin avê de dimînin û dîrok tune dibe. Bendavên bi armanca "Ewlehiyê" tên avakirin tê xwestin ku herêmê bê mirov bihêlin."

BENDAVA ERXANÎ

Bendava Erxenî ku înşaeta wê didome ji sedî 26 temam bûye. Bendava ku li ser Çemê Sallarê tê avakirin di sala 1995'an de li ser Çemê Dîcleyê rapora projeyê hatibû amadekirin. Li gorî ekolojîstan piştî ku ev bendav têkeve meriyetê dê gelek cureyên nebat û nifşên sewalan tune bibe. Darên gwîz û bihîvên 50 salî û baxçeyê wê yê wekî duyemîn baxçeyê hewselê tê bi nav kirin dê di bin avê de bimîne.

Bendavên ku tê îdîakirin ji bo avdaniya çandiniyan tên amadekirin, tê dîtin ku li ser esasê rantê tê avakirin. Projeya Herêma Başûrê Rojhilat (GAP) jî bi heman armancê hatibû avakirin, lê heta niha ji bo avdaniyê tu qanal nehatine çêkirin û hêj desta pirsûs û haranê bê av maye.

BENDAVA ÇERMÛK KALEYÊ

Yek ji bendava ku tê çêkirin jî Bendava Kale ya Çêrmûkê ye. Heta niha ji sedî 26 ketiye meriyete û li bendê ye di 2018'an de têkeve meriyetê.

PROJEYÊN DI ROJEVÊ DE

Li milê din hêj 8 projeyên bendavên din ên li ser Çemê Dîcleyê bên avakirin li benda dora xwe ne. Projeyên bendava Çunguş, Dilaver, Karacalar, Kibris, Bulaklıdere, Kolludere, Çinar Dişlibaşak, Dibni li benda dora xwe ne.

Projeyên bendavên ku dihatin plankirin di sala 2019'an de wan bi dawî bikin û têxin meriyetê, niha xuya dike ku ne pêkan e heta 2 salên din têkevin meriyetê. Lê ger ku ev bendav liser Geliyê Dîcleyê têkevin meriyetê dê li pey xwe talankirin û wêrankirinê bihêle. Dê bi hezaran cureyên sewal, nebat û zindiyan tune bike. Dê dîrok û çanda herêmê di bin avê de bimîne û li pey xwe ne xeyal, dê kabusek neyê ji bîr kirin ava bike.